ماهيچه کوچک و سرخ رنگي که توانايي هاي بسياري دارد و مانند يک دست، کارهايي را انجام مي دهد که هيچ عضو ديگري در بدن انسان قادر به انجام آن نيست. اين ماهيچه زبان نام دارد؛ عضوي که بدون آن ما نه امکان غذا خوردن داشتيم و نه مي توانستيم با درک طعم هاي مختلف از آنچه مي خوريم لذت ببريم.
گرچه ما گاهي وجود زبان را از ياد مي بريم اما اين عضو کوچک بدن برخلاف آنچه بسياري از ما تصور مي کنيم، به مراقبت نياز دارد.

بزرگي زبان
بزرگي زبان يکي از مشکلاتي است که به دلايل مختلف مي تواند افراد را دچار مشکل کند. شايع ترين دليل بزرگي زبان، بزرگ شدن عضلات يا ضايعات عروقي است. بزرگ شدن زبان معمولا بدون دليل خاصي اتفاق مي افتد. هر چند گاهي تومورهاي عصبي، عروق لنفاوي و تومورهايي که از غدد درون ريز منشأ مي گيرند نيز مي توانند موجب بزرگي زبان شوند. البته اين تومورها الزاما بدخيم نيستند و معمولا درمان مي شوند.
بزرگي زبان انواع مختلفي دارد؛ گاهي همه زبان بيمار بزرگ مي شود و به اين ترتيب کارهايي مثل عمل بلع يا صحبت کردن براي او دشوار مي شود. گاهي هم تنها نيمي از زبان بزرگ مي شود و در حالت سوم نيز ممکن است برجستگي هاي متعددي در زبان بيمار ايجاد شود.
البته بايد توجه کرد که بعضي بيماري ها مانند سندرم داون و کم کاري تيروييد نيز مشکل بزرگي زبان را ايجاد مي کنند. در کم کاري تيروييد با درمان بيماري مشکل بزرگي زبان از بين خواهد رفت اما در سندرم ها به دليل وجود مشکلات ژنتيکي درمان زبان امکانپذير نيست.

وقتي زبان شما رنگي مي شود
يکي ديگر از مشکلاتي که در زبان ديده مي شود تغيير رنگ زبان است. در اين نوع تغيير زبان معمولا به دو رنگ سفيد يا قرمز براق تغيير رنگ مي دهد. اين مشکل به دليل عفونت هاي قارچي ايجاد مي شود يا هنگام بروز بيماري مخملک نيز ممکن است ديده شود. البته گاهي ممکن است زبان بعضي افراد رنگ قهوه اي نيز به خود گيرد. اين تغيير رنگ از بيماري خاصي نشأت نمي گيرد و بيشتر در افراد سيگاري و کساني که بهداشت دهان و دندان را رعايت نمي کنند ديده مي شود.

زخم زبان سرطان مي آورد
زخم هايي که روي زبان ايجاد مي شوند بسيار مهم هستند و بايد آنها را جدي گرفت، اين زخم ها معمولا نشانه بروز سرطان زبان هستند و در صورت مشاهده آنها بايد به سرعت به متخصص مراجعه کرد.
البته براي آنکه بدانيد زخم هاي سرطاني چه ويژگي هايي دارند بايد به اين نکات توجه کنيد:
سرطاني ها چطور هستند: زخم هاي سرطاني معمولا فرورفته هستند. اين زخم ها در واقع از يک مرکز زخمي با لبه هاي برجسته و به داخل برگشته تشکيل مي شوند.
زخم دندان شکسته: هر زخمي به دليل سرطان ايجاد نمي شود. بنابراين بايد در صورت مشاهده چنين زخم هايي به ساير مشکلات نيز دقت کنيد؛ براي مثال دندان شکسته با لبه هاي تيز مي تواند زبان را زخم کند. حتي ممکن است هنگام خواب، حرف زدن يا جويدن زبان دچار گازگرفتگي و در نتيجه زخم شود.
سن و زخم: بايد به سن بيمار نيز توجه کرد اما هميشه بالا رفتن سن دليل ابتلا به سرطان زبان نيست؛ در واقع بايد ابتدا زمينه آن ايجاد شود.
زبان و سيگار: گاهي سرطان زبان به دليل مصرف بيش از حد سيگار در جوانان نيز ديده مي شود اما اين بيماري بيشتر در سنين بالا ايجاد مي شود.
زخم و دلايل بيروني: در صورتي که زخم ايجاد شده روي زبان داراي دلايل بيروني است بهتر است ابتدا مشکل آن را برطرف کنيم و تا دو هفته نيز منتظر بهبود زخم بمانيم. اگر زخم در اين مدت زمان بهبود يافت مي توانيم مطمئن شويم که دليل ايجاد شدن آن سرطان نبوده است اما اگر در زخم تغييري ايجاد نشد، پزشک شما از روش نمونه برداري براي تشخيص مشکل زبان استفاده خواهد کرد.
نمونه برداري چه مي گويد؟
نمونه برداري از زبان به اين دليل داراي اهميت است که گاه زخم ممکن است به دليل يک بيماري قارچي ايجاد شده يا ناشي از بيماري سفليس باشد. سرطان زبان به جز زخم علامت ديگري نيز دارد. گاهي درون زبان توده اي ايجاد مي شود که انتها يا قاعدته آن سفت است. اين توده نيز به اندازه زخم ها داراي اهميت است و نبايد به راحتي از کنار آن گذشت.
به طور کلي بايد به هر اتفاق غيرمنتظره ايجاد شده در فضاي دهاني به ويژه زبان حساس بود اما اين به معناي تشويش و اضطراب و کنترل وسواسي فضاي دهاني نيست. بهترين زمان معاينه فضاي دهاني پس از مسواک زدن است.
چرا زخم ها مهم هستند؟
همانطور که گفتيم زخم هاي ايجاد شده روي زبان بسيار مهم هستند. دليل اين موضوع اهميت سرطان زبان است زيرا اين بيماري در واقع نيمي از سرطان هاي مربوط به دهان را تشکيل مي دهد. سرطان زبان اصطلاحا SCC ناميده مي شود. اين عنوان مخفف عبارت «اسکواموس سل کارسينوما» است.
تشخيص زودهنگام سرطان زبان بسيار مهم است زيرا مي تواند در طول عمر بيمار سرطاني تاثير بسياري داشته باشد.
اگر زخمي روي زبان شما وجود دارد به راحتي آن را ناديده نگيريد. سرطان زبان بيماري ساده اي نيست، بنابراين به موقع به متخصص مراجعه کنيد. اين زخم ها از يک نقطه کوچک تا ضايعات بزرگ را شامل شده و نبايد به آن بي اهميت بود.

زبانم مو در آورد!
رعايت بهداشت دهان و دندان و نکشيدن سيگار راهي براي درمان زبان مودار است.
حتما اين ضرب المثل را شنيده ايد که: «از بس حرف زدم، زبانم مو درآورد.» اين شايد در نگاه اول ضرب المثل باشد اما اين يک واقعيت علمي است! زبان مي تواند مودار باشد اما به غير از اين اتفاق خاص، ممکن است زبان دچار مشکلات ديگري هم بشود. براي اينکه فرق زبان سالم و مشکل دار را متوجه شويد، پس از مطالعه مطلب، دقيقا به ساختار زبانتان نگاه کنيد.
زبان بايد ساختار يکنواخت و تقريبا صافي داشته باشد. روي زبان نبايد برجستگي خاصي ديده شود. به اين معني که دانه هاي خاصي که روي زبان قرار دارند، نبايد برجسته شده و ساختاري غيرعادي روي زبان ايجاد کنند. در وسط زبان نيز خط نامحسوسي وجود دارد. اين خط نيز نبايد به شکل شيار يا شکاف درآيد. اين مسئله نشاندهنده مشکلي در فضاي دهاني است.
برخلاف آنچه در اصلاحات عاميانه وجود دارد زبان هيچگاه مو درنمي آورد. پس موهايي که گاه روي زبان ديده مي شوند چيست؟ در واقع آنچه به شکل مو روي زبان به وجود مي آيد، تجمع ماده اي به نام کراتين روي پرزهاي زبان است که به شکل ضايعه هايي طويل درآمده است. شايع ترين دليل اين ضايعه، سيگار کشيدن بيش از اندازه است؛ هر چند در کساني که به دليل ناتواني هايي قادر به انجام امور بهداشتي دهان و دندان نيستند و ميان افرادي که راديوتراپي انجام مي دهند نيز اين مشکل ديده مي شود.
گاهي بعضي از بيوتيک ها و دهانشويه ها نيز ممکن است باعث تجمع کراتين در زبان و در نتيجه پديد آمدن زبان مودار شوند. اين ضايعه بيشتر در خط وسط و قسمت جلوي زبان ايجاد مي شود. مکان ايجاد اين زبان مودار از آن جهت اهميت دارد که ضايعه ديگري با همين شکل و شمايل ممکن است در کناره زبان ايجاد شود که در واقع نوعي ضايعه پيش سرطاني است.
موهاي زبان رنگ هاي مختلفي دارند و معمولا زرد و قهوه اي و در مواردي سياه هستند. البته خود کراتين بي رنگ است و تجمع باکتري ها، غذا يا سيگار کشيدن موجب بروز رنگ هاي مختلف در آن مي شوند.
زبان مودار براي بيمار درد و سوزش ايجاد نمي کند اما وجود آن در دهان بسيار ناخوشايند است و ممکن است فرد را مدام دچار تهوع کند. البته ذکر اين نکته نيز حائز اهميت است که اين در واقع يک بيماري نيست و با رعايت بهداشت دهان، نکشيدن سيگار و مسواک زدن زبان رفع مي شود. اين کارها در حقيقت تجمع کراتين روي پرزهاي زبان را کم کرده و موهاي ايجاد شده را از بين مي برد.
شيارهاي روي زبان از کجا مي آيند؟
يکي از مشکلات شايع زبان که در تقريبا 3 حتى ال 4 درصد مردم ديده مي شود، زبان شياردار است. اين مشکل در واقع عکس زبان مودار است و در آن کراتيني که به شکل معمول روي زبان وجود دارد از بين رفته و شيارهايي روي زبان پديد مي آيد.
زبان شياردار معمولا به دليل عوامل طبيعي و ارثي ايجاد مي شود و البته هر چه سن افراد بيشتر شود اين مشکل شايع تر مي شود.
شکل اين شيارها در افراد مختلف متفاوت است. در بعضي کم عمق هستند و در بعضي آنقدر زيادند که گويي زبان به جزاير کوچکي تقسيم شده است. تعداد کمي از اين افراد نيز در شيارهاي زبان خود احساس سوزش مي کنند. زبان شياردار درمان خاصي ندارد و ممکن است با گذشت زمان بهبود يابد.
نقشه بارداري زبان هم داريم!
گاهي براي چند روز رنگ زبان سفيد است، مي دانيد دليل آن چيست؟
زبان باردار اصطلاحي است که آن را بسيار شنيده ايم اما ماهيت اين ضايعه شايد براي همگان روشن نباشد. اين مشکل در واقع همان زبان باردار است اما در اين مورد آنقدر باکتري ها زياد شده اند که فاصله بين پرزهاي زبان پر و در نتيجه يک لايه ضخيم روي تمام سطح زبان ايجاد شده است. افرادي که دچار اين مشکل هستند همواره از بوي بسيار بد دهان شکايت دارند؛ هرچند مشکل آنان نيز مانند مبتلايان به زبان مودار با بهداشت دهان و مسواک زدن برطرف مي شود.
گاهي همراه با زبان شياردار مشکل ديگري براي افراد پيش مي آيد که به آن زبان جغرافيايي گفته مي شود. اين مشکل هم مانند زبان شياردار بسيار شايع است و افراد بسياري را درگير خود مي کند.
در مشکل زبان جغرافيايي معمولا لکه هاي قرمز رنگي روي کناره و نوک زبان ديده مي شود. دليل وجود اين لکه ها آن است که نه تنها در آن نواحي کراتين وجود ندارد بله خود پرزهاي زبان نيز از بين رفته اند.
بيماران مبتلا به اين مشکل گاه در زبان خود احساس سوزش مي کنند و بهتر است براي کمتر شدن اين سوزش از مصرف غذاهاي داغ و تند خودداري کنند. البته اين مسئله به درمان خاصي نياز ندارد مگر در مواردي که سوزش بسيار زياد مي شود که در آن صورت براي بيمار ژل بتامتازون تجويز مي شود.