تشخیص و کنترل درد سرطان

درد مرتبط با سرطان در اکثر بیماران مهارپذیر است، ولی اغلب درمان نمی‌شود. این مختصر، حاوی توضیحاتی درباره استفاده از داروها، روش‌های فیزیکی و مداخلات روحی برای کنترل درد سرطان است.

درد سرطان در بیش‌تر بیماران مبتلا به سرطان یا افرادی با سابقه سرطان به‌طور مؤثری مهارپذیر است. با وجود اینکه همیشه درد سرطان را نمی‌توان کاملاً تسکین داد، ولی روش‌های درمانی درد را در بیش‌تر بیماران کاهش می‌دهند.
مهار درد کیفیت زندگی بیمار را در تمام مراحل بیماری بهبود می‌بخشد. در مهار درد سرطان انعطاف پذیری اهمیت زیادی دارد. با توجه به اینکه بیماران از لحاظ تشخیص و سطح بیماری، واکنش به درد و درمان، و علایق فردی متفاوت‌اند، مهار درد سرطان در مورد هر بیمار باید به‌صورت خاص و فردی انجام شود؛ بیماران، خانواده و پزشکان آنها باید به‌طور هماهنگ برای مهار مؤثر درد بیمار کار کنند.

تشخیص پیامدهای مهار درد سرطان

برای درمان باید درد آن را اندازه‌گیری کرد. بیمار و پزشک باید مقادیر متفاوت درد را، در فواصل منظم، پس از شروع درمان سرطان، پس از هر گزارش جدید از درد و بعد از شروع هر نوع روش درمانی برای تسکین درد، اندازه‌گیری کنند؛ باید علت درد شناسایی و به سرعت درمان شود.

جهت کمک به پزشکان در تعیین نوع و میزان درد، بیماران سرطان می‌توانند محل و شدت درد، عوامل تشدید یا کاهش درد و اهداف خود را برای مهار درد شرح دهند.
در صورتی‌که بیمار به دلیل مشکلاتی نظیر اختلالات گفتاری، زبانی یا فکری نمی‌تواند به‌درستی صحبت کند، اعضای خانواده یا فردی که مراقبت از بیمار را به عهده دارد می‌توانند گزارش را ارائه دهند.

پزشک باید به بیمار کمک کند که این موارد را توضیح دهد:

درد: بیمار از درد خود توضیحاتی ارائه می‌دهد؛ مثلاً اینکه چه زمانی شروع شده است، چه مدت طول می‌کشد، آیا در زمان خاصی از روز یا شب این درد تشدید می‌شود.
محل: بیمار دقیقاً محلی از بدنش را که درد دارد نشان می‌دهد و یا روی تصویری از بدن محل درد را مشخص می‌کند و در صورتی‌که درد از بخشی از بدن به قسمتی دیگر منتشر می‌شود، مسیر حرکت درد را با پزشک در میان می‌گذارد.
الگو: بیمار در صورتی‌که تغییری در محل درد، زمان وقوع یا مدت ادامه آن وجود داشت توضیحاتی می‌دهد و در صورت احساس دردی جدید آن را توصیف می‌کند.
شدت درد: بیمار شدت و ضعف درد خود را به‌طور روزانه یادداشت می‌کند.
عوامل تشدیدکننده یا تسکین‌دهنده: بیمار عواملی که درد را کاهش یا افزایش می‌دهد شناسایی می‌کند. علاوه بر این، بیمار علائمی که بیش‌ترین مزاحمت را برای او ایجاد می‌کنند مشخص می‌کند، زیرا گاهی این موارد حادترین یا شدیدترین علائم نیستند.
واکنش شخصی به درد: احساس درد، سردرگمی یا ناامیدی مرتبط با سرطان، پیش‌آگاهی و علت‌های درد می‌تواند واکنش بیمار و توصیف او از درد اثر بگذارد. مثلاً، بیماری که فکر می‌کند درد او ناشی از منتشر شدن سرطان است، بهتر است شدت درد یا ناتوانی‌های ناشی از درد را بیش‌تر از حد موجود گزارش دهد.
واکنش رفتاری به درد: در صورتی‌که بیمار به دلایلی در برقراری ارتباط با دیگران با مشکل مواجه است، پزشک و یا فردی که مراقبت از او را به‌عهده دارد باید به رفتارهایی که حاکی از وجود درد در او است توجه کنند.
اهداف برای مهار درد: همراه با پزشک، بیمار تصمیم می‌گیرد که تا چه دردی را می‌تواند تحمل کند و تا چه حد به تنهایی و بدون کمک می‌تواند درد خود را تسکین دهد. بیمار روزانه توضیحاتی را درباره درد خود یادداشت می‌کند تا آگاهی خود را نسبت به درد افزایش دهد، احساس مهار درد را به‌دست آورد و در جهت روش‌هایی برای درد راهنمایی‌هایی از پزشکان دریافت کند.

معاینات بدنی (Physical Exam)

عبارت است از معاینه بدن برای بررسی علائم عمومی سلامتی یا هر مورد غیرعادی و یافتن علائم رشد و گسترش سرطان؛ سابقه‌ای هم از وضعیت کلی سلامتی فرد، بیماری‌های گذشته و درمان‌های انجام شده به‌دست می‌آورند.
یک معاینه عصبی نیز به عمل می‌آید و شامل مجموعه‌ای از پرسش‌ها و آزمون‌هایی است که از طریق آنها عملکرد مغز، نخاع و عصب می‌سنجند. این بررسی وضعیت روحی، توانایی راه رفتن و حرکت به‌صورت طبیعی، چگونگی عملکرد عضلات، حواس و رفلکس‌های ( عکس‌العمل‌های عادی بدن در مقابل ضربه چکش واکنش‌های ) بیمار را مشخص می‌کند.

تشخیص پیامدهای مهار درد (Assessment of the Outcome of Pain Management)

نتایج مهار درد باید از طریق نظارت بر کاهش درد و افزایش توانایی فکر کردن، سلامت عاطفی و فعالیت اجتماعی بررسی شود. نتایج مصرف داروهای مسکن درد را نیز باید بررسی کرد. اعتیاد دارویی در بیماران مبتلا به سرطان به‌ندرت اتفاق می‌افتد. مقاومت در برابر تأثیر دارو و وابستگی جسمی به داروی مسکن به معنای اعتیاد بیمار نیست.
بیماران باید داروهای مربوط به درد را با رعایت دستور پزشک مصرف کنند. بیماران دارای سابقه سوء استفاده دارویی معمولاً به میزان بالاتری از دارو برای مهار درد نیاز دارند.)

اصول اولیه کنترل درد سرطان (Basic Principles of cancer pain management)

سازمان بهداشت جهانی روشی سه مرحله‌ای برای مهار درد براساس شدت و ضعف آن ارائه کرده است. برای دردهای خفیف تا متوسط؛ پزشک داروهای مسکن درد مرحله یک را تجویز می‌کند که معمولاً آسپرین، استامینفن یا یک داروی ضد التهابی غیر استروئیدی( Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drug – NSAID ) است. بیمار را باید از لحاظ بروز عوارض جانبی، به‌ویژه عوارض ناشی از NSAID ، ( مانند مشکلات کلیه، قلب و عروق خونی یا معده و روده )، تحت‌نظر داشت.
هنگامی‌که درد سرطان ادامه پیدا ‌کند یا افزایش ‌یابد، پزشک می‌تواند از داروهای مسکن درد مرحله دو یا سه استفاده کند. بیش‌تر بیمارانی که دچار دردهای ناشی از سرطان می‌شوند به داروهای مرحله دو و سه نیاز خواهند داشت؛ در صورتی‌که بیمار از ابتدا درد متوسط یا شدیدی داشته باشد، پزشک از داروهای مرحله یک صرف‌نظر می‌کند و درمان را با داروهای مرحله دو و سه شروع می‌کند.
در هرمرحله، پزشک داروها یا روش‌های درمانی دیگری را هم تجویز می‌کند. ( مثلاً پرتو درمانی )

بیمار باید برای حفظ سطح ثابتی از دارو در بدن از دوز دارو به‌طور منظم (براساس درمان مشخص شده) استفاده کند. این کار باعث کمک به پیشگیری از عود درد خواهد شد. اگر بیمار توانایی بلع دارو را نداشته باشد، آن را به شیوه دیگری به بدن وی وارد می‌کنند ( مثلاً با تزریق ) . پزشک می‌تواند دوز بیش‌تری از دارو را تجویز کند تا اگر بیمار در فاصله مصرف دوزهای برنامه‌ریزی شده باز هم درد داشت از آن استفاده کند.
پزشک باید رژیم دارویی باید درد را براساس شرایط فردی و وضعیت جسمی هر بیمار تنظیم کند.

• آموزش بیمار: پزشکان معمولاً به بیمار و خانوادۀ او اطلاعات و دستورالعمل‌هایی در مورد کنترل درد سرطان می‌دهند و مطمئنشان می‌کنند که بیش‌تر درد‌ها را می‌توان به‌صورت مؤثر مهار کرد. پزشکان همچنین باید دربارۀ موانع عمده‌ای که نسبت به مهار مؤثر درد وجود دارد بیماران را آگاه کنند.
• حمایت روانی: روان درمانی کوتاه مدت به بعضی از بیماران کمک می‌کند، بیمارانی که دچار افسردگی بالینی یا اختلالات سازگاری شده‌اند باید برای تشخیص به روانپزشک مراجعه کنند.